VISHAL

 VISHAL LO THLENG RAWH SE!

Tunlai chu titi lengvak thar a awm leh a ni awm a.  Facebook-ah hian thian ka neih tlem tehlul nen, Vishal tih hi a lar khawp mai.  Aizawla dawr an rawn hawn tur dodal an awm a ni awm a, he thu ka hriat hian ka thin a lo tirim ve em em mai.  Hetiang supermarket changtlung leh tha, man tlawm zawka mipui mimirina inchhung bungrua atanga thawmhnaw, infiamna hmanrua atanga stationery thil te thlenga kan lo lei ve thei tur hi thil lawmawm tak a ni. 
Vishal dawra ka bazar ve hmasak ber chu kum 2014-ah Shillong, NEHU a admission ti tura ka kal khan a ni.  Mi fate angin sum leh pai hman huau huau tur nei ve lo tih takah, budget limit lutuk tak maiin ka in-ak thla ve chawîh kha a ni a.  Admission leh ilo vel ka tihfel meuh kha chuan ka ipteah ka hawna ticket man tur bak chu pawisa tihtham ka nei tawh lo a; mahse han zin ve lema inchhung ka chenpuite tân tala engmah inhawnsak loh ngawt chu dikin ka hre lo a.  Tichuan a hmun thute min varchhuahna azarah Polo market leh PB Bazar inkara awm Vishal-ah chuan ka lut ve räwih a.  Cheng sâng em pawh nei lo a lut si khan thil tha tak tak ka lei ta teuh mai a.  Thawmhnaw atanga naupang inkhualtelemna thlengin ka lei thei a, a daihzai hle.  Khami ka bazar tuma ka thil lei thenkhatte phei chu tun thleng hian kan inchhungah hian a la awm nghe nghe. 
Vishal market ang chi hrim hrim hi khawvelah hian a tam angreng hle a.  A lar ber chu khawvela private sector enterprise zinga employee ngah ber Walmart hi a ni awm e.  He’ng bazar hian man tlawm, quality-ah pawh tha lutuk teh chiam lo, tlo ve tho si ang chi hi an zuar bera.  Inchhung mamawh a tê ber atanga a lian ber an nei ti ila ka sawi sual ka ring lo.  Hetiang market thatna leh ka duhna chhan lian ber chu—mipui mimir leh mi naran te tana hah taka an thawhchhuah sum leh pai daihzai taka hman theihna hmun a nih vang a ni.  Hemi vang chauh pawh hian kei chuan Vishal-in Aizawla branch thar an rawn hawng tur hi ka thlawp a, Hallelujah pek thawt thawt mai ka nâp. 
Mizo te hi hnam azawnga racist ber leh hnam dang ngai thei lo ber pawl kan niin ka hria.  Hei tunah pawh, eng pawl pawl emawni (MIMA & MZP) chuan Vishal lo awm tur hi an dodal leh ta a nih hi.  Kan ram economy thanna tura pawimawh tak pakhat a ni.  Economics subject a baptisma chang leh thang khat lian dawn lai zir ve tawh ka ni a, sawi zau vak pawh a chakawm.  Mahse sawi duah tham zinga ka ngaih pawimawh ber pakaht te chauh kan sawi teh ang.  Vishal a awm chuan mi tam takin renchem leh daihzai zawkin pawisa kan hmang thei ang a, chu chuan mipui mimirah sum leng vak leh hman ban (disposable income) tam tak a siam ang a, supply of money a tam na na na chuan economic activity a tam dawn a, chu chuan kan ram economy tlabal leh derthawng tak hi kawng khat talin hma a sawntir dawn a ni.  Cheng khat chauhin tluklehdingawn a siam thei tih money multiplier theory-ah a awm kha maw.
Vishal dawr hawn tur dodaltu lian ber, Mizoram Merchant Association press release-a a lan dan chuan an dodal chhan ber leh hnam issue siam an tumna chu ‘economic assimilation’ an tih hi a ni awm e.  Mizoram economy leh kan tûn dinhmun hi en ta ila, hei lo liama economic assimilation hi a awm thei tawh dawn chuang em ni?  Kan ramah hian thar chhuah (produce) kan neih ve te chu kut hnathawh hmanga thar chhuah (agricultural product) tlem azawng hi a ni mai a.  Chu pawh chu final output ni loin intermediate input (industry-a an hman leh tur) an ni tlangpui.  Vishal market hi lo awm tehreng pawh ni se, kan chhiatpuina tur leh kan hnam tana hlauhawm leh kan culture pawlh dal theitu tur khawp thil engmah a awmin a lang lo.  Tin, an thil zawrh en ta ila, kan domestic industry neih ve chhunte tana chân phahna tur thil engmah a awmin a lang lo bawk.  An thil zawrh tlangpui te en hian, an zawrh thin ang tam tham taka siam chhuak thei (mass produce) khawp industry kan nei lo.  A dodaltute vêk hian a nia state dang industry siamchhuah zuar thin chu!
Thil awmzia ni ta bera lang chu kan hnampui sumdawngte hian competition awm tur hi an cho lo ni berin a lang.  Hnam ralna tur ang hiala thuchhuah an siam phei hi chu a thliarkar rilru a, a hawi zim thlâk a ni.  Kan politician lar tak pakhat pawhin, ‘vai buh kan ring a, vai belin kan chhum a, vai dal kan kang a, vai fianin kan hawp a, chutah ramah kal ila, vaihmite-in min la seh zui a,’ a tihna kha a rei tawh hle a.  Mahse, kan thenawm state-te ngaihtuah chuan a hnam ang zawng chuan kan la him viau lawi si a nih hi.  Economy vanga ram lian leh thiltithei zawkin ram danga a thar chhuah hralh tura hma a lakna ang chi hi chu khawvel history bu-ah te hian chhiar sen loh an ziak ther fer fur a; mahse a ram leh hnam dik takte chimral a, an identity leh culture pawlh dal a hnehin hnamah a chiantir zawk tlat.  India freedom movement te kha thlir let ila, economy hmanga a India a awpbehna khan India mite lakah khan hnama chianna leh nghehna a thlen hlauh thung a nih kha.
Tunlai khawvelah ngat phei chuan economic assimilation kan tih ang chi hi chu ram changkang lo leh ram hnufual deuh te chuan kan tawk vek niin a lang.  Globalization khawvela cheng kan nih tawh avangin eng ram mah hi mahnia kawng engkima intodelh thei hi kan awm tawh lo.  Insumdawntawn (trade) hmanga inphuhru tawn vek kan ni.  Tin, tuna kan issue ang te lek phei hi chu keini third world country-ah pawh ‘backward region’ huam chhunga awm tan chuan malsawmna a ni hlauh thei zawk a ni.  Hemi tichiangtu chu Singapore ram khi a ni awm e.  Kum 40 vel lek kaltaa dûm hmun tia a himng an phuah fiam, ram rethei em em kha tunah chuan Asia rama ram chang ber pawl leh khawvel pum huap pawha ram hausa tling phak a ni ta hial mai.  Singapore hian industry lian leh ei leh bar tam tak thar chhuak thei khawp ram an nei lo hrim hrim a, mahse fing takin hma an la a, khawvel sumdawg liante tan nasa takin kawng an hawng a, Vishal market kan tih ang chi industry, corporate leh enterprise an chah lut chur chur a, chu chuan an economy nasa takin a tikang ta a ni.  Tunah phei chuan keini Mizote ngei ngei pawh an rama hnathawk turin kan inthawn chur chur tawh hi maw.
    
Vishal te ang dawr lian tham a awm chuan positive externality (midang tana lo hlawk ve theihna) tam tak a siam dawn a ni.  Thalai tam tak tan hna a siamsak ang a, chu mai piah lamah chuan a chhehvela awm te tan nasa takin hlawkna a thlen dawn a ni.  A dawr sira ei chawp dawr leh thinpui dawr tenau lo hawng ve ringawt te pawhin customer tam tak an neih phah thei ang.  Mani tang hma hai ngar ngar avanga kan ram tana thil tha tak lo lut tur lo daodal tâlh hi a ram hmangaih lo zia a nih bakah mi retheite hmusitna a ni.  Hetiang a nih a, corporate, enterprise lian leh MNCs hrim hrim kan rama inbun kan duh lo a nih te chuan KFC te, Amway te, Subway te leh thawmhnaw dawr changkang, mi retheite phei chuan luh pawh an ngam lohna, kan neih tawh zozaite hi duh loh a, dodal ve vek law law awm a ni a; mahse chutiang a ni lo tih hretu chu a thlira, lo hmutu mipuite kan ni.  Mahni hnam puite thau sawka, ei ral rât pawh hreh lo kan ni hi chu a kristian zia lo khawpin a lang. 
A tawpna atan chuan Vishal lo thleng tir hian domestic market awm sa te lakah competition nasa takin a siam dawn a.  Chu chuan market efficiency a awmtir ang a, inflation, price discrimination leh hoarding (thil man sang, chheh rûk leh man uchuak taka chhiar) a titlem ang a.  A tawpah chuan a hlawkpui tur te chu mi naran, Zoram mipui tam zawkte hi kan ni ang.  Tin, kan khawpui timawitu leh tihlun lehzualtu tur pakhat a ni bawk ang.  Municipal council leh Mayor ve meuh nei tawh khawpui inti chung si a supermarket liam tham pakhat tal pawh kan la nei lo hian rual awh a tina a ni.  Vai thil siam leh vai sum hmanga inchhek arbawm ve mai kan nih lai a, mahni hlawkna tur ringawt ûma hnam ralna tur ang hiala issue siam tumte zawk hi an ni—kan ram leh hnam hmelmate chu.  Ka ti ve tlat!


Comments

Popular Posts